Wat ‘samen’ kan betekenen
Een van mijn vrienden speelde in een groot klassiek orkest. Ik had wel vaker een concert bezocht, maar dit keer was het bijzonder om ook naar hem te kijken en te luisteren.
Wat ik beleefde had ik niet verwacht. Ik zag niet alleen zijn concentratie, zijn liefde voor de muziek en de zorgvuldigheid en intensiteit waarmee hij zijn instrument bespeelde, ik zag ook zijn bereidheid volledig op te gaan in het geheel. Voor het eerst realiseerde ik me dat er zo’n vijftig mensen op het podium stonden met maar een doel: het muziekstuk zo ten gehore brengen dat wij als toehoorders geboeid en geraakt zouden worden. We kregen iets. Door hun inspanning en overgave. Dat deze saamhorigheid tot zoiets moois kon leiden, raakte me diep. Ja, we kunnen verschrikkelijke dingen doen als mensen, maar wat kunnen we ook enorm mooie dingen doen als we samen zijn.
Spiegeltheater
Na de toneelschool ging ik naar de opleiding Creatieve Therapie, Drama. Ik wilde nog meer weten en begrijpen van wat er in mensen omgaat, waar ze door gedreven worden, hoe gedachten en emoties ontstaan en hoe ze vorm krijgen en soms vervormd kunnen raken.
Ik had mijn ‘spelinstrument’ op de toneelschool al intensief getraind, dus toen een klasgenote aan de opleiding dramatherapie voor mij een dramaoefening moesten bedenken die – naar haar eigen inschatting – iets voor mij kon betekenen, had ik mijn twijfels. Ik wist hoe dat in zijn werk ging: spelen. Hoe zou het voor mij nog een andere betekenis kunnen hebben dan een vakmatige betekenis?
Ik besloot deze twijfels opzij te zetten en me zoveel mogelijk vrij te maken om te ervaren wat ze voor mij had bedacht. Ik dacht dat ik mezelf flink zou moeten toespreken om ‘de knop om te zetten’. Maar het ging anders.
Op het moment dat ze haar opdracht toelichtte, werd ik getroffen door haar aanbod. Zij had zich in mij verdiept. Ze had naar mij gekeken. Ze had haar best gedaan mij iets aan te reiken. Alleen dat al, maakte me zacht. Beschikbaar voor haar oefening. Die effect had. Al was ik al acteur.
Dezelfde twijfel had ik toen ik jaren na mijn afstuderen aan de toneelschool met een groep collega’s met wie ik regelmatig in bedrijven en organisaties theatrale interventies deed, begon met het ontwikkelen van wat we ‘spiegeltheater’ zijn gaan noemen. Het spelen van een verhaal, direct nadat het ons verteld is. Terugspelen, noemen andere theatergroepen dat ook wel. Spiegelen, noemen wij het, met de gedachte aan de verschillende perspectieven die een spiegel kan bieden. Die kanten die je kent als je spiegelbeeld, maar ook die kanten die je minder vaak ziet en die de spiegel wel kan tonen, vooral als het er meer dan een is. Kanten die anderen van je kunnen zien of voelen, zonder dat je het altijd in de gaten hebt. Met de weelde van waardevrijheid die een spiegel te bieden heeft.
We begonnen met repeteren, vormen zoeken en ontdekken hoe deze bijzondere theatervorm het best zou werken. Hiervoor maakten we gebruik van elkaars verhalen. Steeds vertelde een van ons een verhaal dat we werkelijk hadden meegemaakt waarna de rest van de groep ermee speelde.
De eerste keer dat ik mijn verhaal vertelde, dacht ik: dat gaat niet werken. Ik ken het kunstje en ik kijk naar collega’s, ik snap wat ze doen.
Ik weet niet meer wat ik vertelde. Ik weet ook niet meer wat ze deden. Wat mij voor altijd is bijgebleven, is dat vier mensen naar mij hadden geluisterd en dat ze geconcentreerd samenwerkten om mijn verhaal te spelen. Ik was geraakt door hun concentratie, wil en warmte mijn verhaal zo in zich op te nemen, dat ze er vorm aan konden geven. Ze maakten zich beschikbaar, ze bespeelden hun instrument, ze leenden hun emoties en lichaam om de ervaring die ik had gedeeld in een nieuwe vorm zichtbaar te maken.
In de wereld van communicatie is de S van LSD een bekend warm communicatiemiddel: samenvatten. Daarmee tonend: ik heb je gehoord.
In spiegeltheater ervaar je als individu – waar je eerst alleen bent met je eigen verhaal en ervaring – het ultieme ‘ik heb je gezien’.
Gezien worden. Met driedimensionale betrokkenheid, vormgegeven in geluid, beweging, expressie. In vlees en bloed. Met kloppend hart en emotie. Met warme gedachten, humor en esprit.
Gezien. Samen met anderen, die meekijken. Die ook vertellen en delen.
Mijn eerste spiegelervaring is een beleving die ik nooit ben vergeten. En die me motiveert verhalen van anderen te horen. Te spelen en te beleven. En die me met de andere spelers geconcentreerd laat samenwerken om de verteller te laten ervaren: ik zie je.
Het kan koud zijn in de wereld. In het spiegeltheater is het warm. Altijd.
Loes